سخنان شهید بهشتی در مورد لیبرالیسم

آیت الله دکتر حسین بهشتی: لیبرالیسم چه می گوید؟
نگاه لیبرالیستی به مقوله آزادی از جمله مسائلی است که از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی مخالفان اسلام ناب برای به انحراف کشیدن جمهوری اسلامی از آن مدد جسته اند. اندیشمندان انقلاب اسلامی نیز همواره سعی داشته اند مرزبندی روشنی را که بین آزادی مورد نظر اسلام و غرب وجود دارد برای مردم تشریح کنند. شهید مظلوم آیت الله بهشتی در سیزدهم آذرماه ۱۳۵۹ سخنرانی مبسوطی را در کانون ابوذر داشت که به همین مقوله می پرداخت. این سخنرانی را درسی وسومین سالگرد شهادت آن شهید بزرگوار به خوانندگان محترم تقدیم می کنیم.

امروز در نظر دارم یکی از مسائل فکری زمانمان، مسئله ای را که این روزها بر سر زبانهاست مطرح کنم و «آن مسئله لیبرالیسم است» بخصوص که موافق و مخالف، صاحبان اندیشه ها و گرایش های مختلف این روزها مکرر اصطلاح لیبرالیسم را به کار می برند.

لیبرالیسم یعنی آن طرز تفکری که بر پایه آزادی انسان نباشد، (بر پایه آزادی فرد انسان) اساس این مکتب این است که فرد انسان موجودی است آزاد و می تواند خواسته ها و تمنیاتش را بشناسد و می تواند در راه رسیدن به این خواسته ها و تمنیات تلاش کند و به آنها برسد و رشد انسان چه از نظر شخصی و شخصیتی، چه از نظر فرهنگی، چه از نظر رفتاری، چه از نظر اقتصادی و چه از نظر اجتماعی به این است که به او (یعنی به فرد انسان) آزادی بدهیم، به او بگوییم آن طور که دلت می خواهد حرکت کن. لیبرالیسم بر این اساس شاخه ای است و نهالی است روییده از یک زمینه دیگر و آن راسیونالیسم است. (یعنی اصالت خرد) البته باید توجه داشت با ناسیونالیسم اشتباه نشود.

راسیونالیسم بر این پایه است که انسان با خرد خویشتن می تواند آنچه را لازم دارد بشناسد. عقل انسان برای راهبری و راهنمائی او کافی است. راسیونالیسم بر این اساس و بر این نظر و گمان است که انسان دارای عقلیتی تمام عیار و کافی است و با این عقلیت دیگر نیازی به حاکمیت دین و مذهب و قانونی و رای قوانینی که با عقل و خردش می یابد و وضع می کند ندارد.

به عبارت دیگر برای راهبری و هدایت انسان همان پیامبر باطن، یعنی عقل کافیست و حتی نیازی به پیامبران و برخورداران از وحی الهی نیست.

وحی به عنوان یک مبدا و سرچشمه مستقل آگاهی و شناخت، در راسیونالیسم مورد قبول نیست. تنها عقل و خرد آدمی است که می تواند حقایق هستی را دریابد و انسان باید با پای عقل حرکت کند و در پرتو روشنائی خرد و عقل جهان را بشناسد و راه بهتر زیستن و سعادتمند زیستن را پیدا کند. این می شود راسیونالیسم و اصالت عقل و اصالت خرد.

وقتی که انسان شروع می کند با این پایه جلو برود و حرکت بکند آن وقت در رابطه با اندازه نقش فرد انسان در ساختن زندگی، و در ساختن خودش و محیطش و فرهنگش آراء و بینش ها مختلف است. گروهی را چنان گمان است که فرد انسان، اصالت کامل دارد و هویت فردی انسان تعیین کننده شخصیت اوست و انسان با همان نیروهائی که در هر فردی از افراد بشر نهفته است، و دست آفرینش در نهاد او به ودیعت نهاده است می تواند بشناسد، حرکت کند، بسازد و به سعادت هم برسد. این طرز تفکر دو جنبه دارد یکی جنبه اصالت دادن به فرد در مقابل کسانی که به جامعه اصالت می دهند که از این بعد، گفته می شود لیبرالیسم با اندیویدوآلیسم و اصالت فرد همگام و همآهنگ است. وقتی گفتید فرد انسان آزاد است و فارغ از حاکمیت هر نوع جبر می تواند حرکت کند و همه میدان هستی برای حرکت فرد انسان باز و آزاد است، معنایش این است که نه حاکمیت جبرهای اجتماعی راه انسان را می تواند دگرگون کند و اراده انسان را خاضع کند و نه حاکمیت جبرهای دیگر.

فرد انسان چنان آزاد است که در هر نوع محیط اجتماعی، در میدان هر نوع فرهنگ، در هر نوع نظام اقتصادی می تواند راه خودش را به صورت دلخواه بشناسد و پیدا کند و برود. اینکه بگویید این نظام یا آن نظام، و این که محیط چگونه باشد، اینها سدکننده راه انسان و راه فرد انسان نیست، چون انسان آزاد است آزاد از حاکمیت جبرها.

در مقابل این طرز تفکر لیبرالیسم فردگرا، طرز تفکر دیگری وجود دارد به نام لیبرالیسم جمع گرا. لیبرالیستی که با نوعی، سوسیالیسم و حاکمیت جمع را پذیرفتن هماهنگ و همراه است.

وقتی لیبرالیسم به تدریج درمی یابد که چنان نیست که انسان از حاکمیت نظامی که در آن زندگی می کند به کلی آزاد باشد، وقتی که لیبرالیسم به اینجا می رسد که بالاخره گاهی نظام اقتصادی یا نظام اجتماعی حاکم، دست و بال فرد را می بندد و او را از حرکت آزاد و دلخواه باز می دارد، اینجا لیبرالیسم نوعی اصالت و هویت مستقل و حاکمیت جمع و نظام را کم یا بیش می پذیرد و سر از نوعی سوسیالیسم درمی آورد. در این قرنی که ما هستیم می بینیم که چگونه در سرزمین های غرب، در جوامع غربی، در کشورهایی که زادگاه لیبرالیسم و تفکر آزادمنشی فرد انسان بودند، آرام، آرام تفکر سوسیالیستی جلو آمده و با تفکر لیبرالیستی آشتیانه و آشتی گرایانه هماهنگ و مزدوج شده است.

می بینیم که لیبرالیست در این مکتب ها، و در این جامعه ها به صورت مکتبی که با سوسیالیست هماهنگ شده باشد درآمده بنابراین ویژگی و خصلت اساسی لیبرالیسم در این چیزهایی است که برمی شمرم:

۱- پایه لیبرالیسم، راسیونالیسم و اصالت خرد و اندیشه و نفی هر نوع سرچشمه و مبدا آگاهی و معرفت غیرعقل و اندیشه است.

۲- لیبرالیسم در آن نخستین جلوه هایش در فرهنگ و تمدن اخیر غربی براساس اصالت فرد «اندیویدوآلیسم» و اینکه فرد انسان اصالت دارد بوجود آمده است، نفی حاکمیت هر نوع نظام و جبر اجتماعی بوجود آمده است.

۳- درعین حال که لیبرالیسم براساس نفی حاکمیت هر نوع جبر و «دترمینیسم اجتماعی» بوجود آمده است، درعین حال لیبرالیسم آرام آرام به سوی پذیرش نسبی جامعه و هویت اصیل جامعه حرکت کرده و سر از «سوسیالیسم لیبرال» یا «لیبرالیسم سوسیال» درآورده است.

لیبرالیسم همراه با نفی حاکمیت شرع و قوانین و احکام خدایی و مقررات دینی است، نه بدین معنا که می گوید تو آنها را باطل بدان یا حق بدان، می گوید تو برای وضع مقررات و قوانین اجتماعی درپی این نباش که حالاقرآن چه گفته و پیغمبر چه گفته، تو برو آزاد عقلت را به کار بینداز،

تفکر علمیت را به کار بینداز، دریافتن قوانین و مقررات، شناخت علمی را مبنا قرار بده، و بر این اساس قوانین لازم، برای بهروزی و سعادت انسان را کشف کن و وضع کن و با اراده آزاد خودت قانون گذاری کن. هر وقت هم فهمیدی که این قانون ضرر دارد قانون را لغو کن قانون تازه وضع کن چیز جالبی هم به نظر می آید.

اگر انسان به این مرحله از رشد برسد که دیگر احتیاجی به کتاب خدا و قانون خدا و کلمات پیغمبر خدا برای تعیین مقررات و احکام نداشته باشد، مستقل از همه این حرفها گوشه ای بنشیند با خودش یا با همفکری عده ای متفکر، اندیشمند، علمی اندیش، دارای سهم و بهره کافی از شناخت علمی جمع شود و بحث و تبادل نظر کند در این باره که به چه نحو قانون گذاری متضمن سعادت است، هر قانونی را که عقل ما، خرد آزاداندیش ما، فارغ از هر نوع محدوده دیگر، برای سعادت انسان ها مناسب شناخت همان می شود قانون او و همه باید از آن اطاعت کنند. فردا هم اسیر این قانون امروز نمی مانیم، حرکت داریم، پویائی داریم، به جلو می رویم باز هم دور هم جمع می شویم، باز هم می نشینیم فکر می کنیم، خرد آزاداندیش مان را به کار می اندازیم، اوضاع و احوال و شرایط را می بینیم، قانون نو وضع می کنیم. روز از نو، قانون از نو.

این از ویژگی های لیبرالیسم است، لیبرالیسم به راستی نمی تواند روی پایه خودش بماند و اصالت خودش را حفظ کند و درعین حال قبول هم داشته باشد قوانینی که خدا فرستاده است به وسیله پیامبران این قوانین را بی چون و چرا باید پذیرفت، خواه ما به حکمت و فلسفه آنها پی برده باشیم و خواه پی نبرده باشیم.

اینجا مسئله ظریف است. چون دیدم یکی از روزنامه ها در رابطه با آن مطلبی که هفته پیش، مطلبی نوشته بود، آن را مطالعه کردم. نویسنده مقاله نقل می کند جمله ای را که من در مصاحبه گذشته گفته بودم، که «یکی از ویژگی های لیبرالیسم این است که می گوید فرد انسان برای یافتن قوانین زندگی و وضع آن عقل خود را به کار می اندازد، آزاد می اندیشد، هرچه به عقل خودش و دیگران رسید، به صورت قانون و مقررات در می آورد که این قانون زندگی اش می شود، دیگر نمی تواند مقید بماند که شریعت چه گفته؟ قرآن چه گفته، تورات چه گفته، انجیل چه گفته، به اینها مقید نیست، آزاد است. این نویسنده سوال کرده بود که این ویژگی و خصوصیت را از کجا برای لیبرالیسم بیان کردید؟ احساس می کنم که نویسنده این مقاله حتی به خودش زحمت نداده که لااقل به این دائره المعارف های مفصل که در همان غرب نوشته شده اگر کسی بخواهد درباره این مسائل مراجعه فوری بکند و فرصت رجوع به منابع تحقیقی مفصل هم نداشته باشد، می تواند به اینها مراجعه کند و یک شرح مختصر تحقیق شده فشرده عصاره ای را پیرامون اینها پیدا کند.

من به این نویسنده توصیه می کنم لااقل به این دائره المعارف آلمانی که نام می برم زیر واژه لیبرالیسم مراجعه کند تا ببیند در خصوص توضیح آن چگونه یکی از ویژگی های لیبرالیسم را فارغ بودن انسان از حاکمیت وحی و شریعت بیان کرده است، دائره المعارف آلمانی (فروکهاوس) بیست جلدی که یک مجموعه بسیار غنی و سرشار است و نشر اخیرش مربوط به همین ده، پانزده سال پیش است و شاید حدود سیزده یا چهارده سال پیش نشر جدیدش که بیست جلدی است تمام شده و آخرین بررسی ها را در هر زمینه گردآوری کرده، این دائره المعارف غنی سرشار زیر واژه لیبرالیسم چندصفحه مطلب فشرده تحقیقی دارد و آنجا منظم این ویژگی ها را آورده است.

یکی از ویژگی ها که در این تقریر پیرامون لیبرالیسم بیان می شود این است که لیبرالیسم در رابطه با نفی اصالت و حاکمیت شرعیت و قانون الهی و دین بر انسان است.

جنبه های مثبت لیبرالیسم در بخش دوم
در این لیبرالیسم یک جنبه مثبت جالب بلکه جنبه های مثبت جالبی هم هست که باید به آن توجه کنیم:

۱- لیبرالیسم در زمینه مخالفت توده مردم با حاکمیت و حکومت استبداد و مستبدان تاریخ به وجود آمده و نفی استبداد است، از این نظر بسیار چیز خوبی است. از این نظر که براساس تفکر لیبرالیستی انسان ها مجبور نیستند همیشه زیر حکومت یک غول تشن زندگی کنند بسیار چیز جالبی است. نفی می کند استبداد فردی را.

۲- از این نظر که لیبرالیسم نفی می کند استبداد جمعی را در شکل استبداد طبقاتی آنطور که در مارکسیسم هست، یا در شکل اصالت کامل جمع و اینکه فرد انسان محو در جمع است، بد چیزی نیست، فرد انسان یک دنباله روی است از جمع، اساس در جمع انسان است و جامعه بشری در یک مکانیسم جبری، حرکتی را به سویی طی می کند می خواهد افراد بپذیرند، می خواهد افراد نپذیرند، نفی می کند چنین حاکمیت طاغوتی جمع را بر فرد از این نظر هم اندیشه خوبی است. لیبرالیسم از جهت نفی استبداد طبقاتی، دیکتاتوری طبقاتی و استبداد کل جامعه و اینکه واقعا برای فرد انسان میدان مانور قائل است و میدان حرکت و انتخاب، از این نظر بسیار خوب است، صحیح و مطلوب است.

۳- لیبرالیسم از این نظر که برای فرد انسان این منزلت را قائل است که تو ای انسان حرکت کن، پویش داشته باش، عقلت را بکار بینداز، فکرت را بکار بینداز، انتخابت را بکار بینداز، بساز خودت را، بساز محیطت را، تسلیم وضع موجود نشو. از این نظر هم بسیار جالب است. زمینه ای است برای شکستن نیروها و استبدادهای درونی انسان.

۴- می دانید که لیبرالیسم اقتصادی تکیه دارد روی مالکیت فردی، فعالیت های اقتصادی فردی و اینکه به فرد انسان باید میدان داد تا هر طور دلش می خواهد بکند و فرآورده خودش را هم هر طور دلش می خواهد به بازار عرضه کند، آزادی تولید و آزادی توزیع و عرضه و تقاضای آزاد منشا رشد اقتصاد و شکوفائی اقتصادی جامعه می شود. از این نظر که تا حدی زمینه را برای خودانگیختگی اقتصادی انسان فراهم می کند بسیار جالب است. اینها نمونه هائی از جنبه های مثبت لیبرالیسم است.

جنبه های منفی لیبرالیسم در بخش دوم
اما لیبرالیسم جنبه های منفی هم دارد. ما نمی توانیم از این جنبه های منفیش به آسانی بگذریم.

۱-لیبرالیسم در آنجا که تنها منبع معرفت و آگاهی راعقل می داند و اصالت وحی را به عنوان یک سرچشمه مستقل آگاهی بهائی نمی دهد و ارجی نمی گذارد و نمی پذیرد، آیا از این نظر هم چیز خوبی است؟ از نظر ما و از نظر همه معتقدان به وحی الهی، لیبرالیسم از این جهت چیز بدی است، خطرناک است، انسان را از یکی از متعالی ترین سرچشمه های فیض و برکت یعنی وحی خداوندی و نبوت انبیاء و آورده های پیغمبران پاک خدا، دور می کند. از این نظر مورد انتقاد است، و مورد انکار ما است.

۲-لیبرالیسم از این نظر که آن قدر روی آزادی فردی تکیه می کند که چشمش نمی تواند آن تنگناهای نامرئی و مرئی را که حاکمیت نظام های طاغوتی برای فرد به وجود می آورد و مانع حرکت آزاد فرد می شود از این نظر هم در خور انتقاد است، اقتصاد لیبرالیستی می گوید تو به فرد انسان آزادی بده هر طور دلش می خواهد بکارد، بسازد، بخورد، مصرف کند، بخرد، بفروشد. این خود زمینه شکوفائی اقتصاد انسان است. این حرف به نظر شما چقدر جالب می آید. ظاهر خیلی آراسته و دلپذیری دارد. اما وقتی آن را باز می کنیم و از هم می شکافیم می گوئیم جناب لیبرالیسم، آقائی که روی اقتصاد آزادی فردی تکیه می کنی، چشمهایت را بازتر کن، عینکت را کاری تر کن، ذره بین و دوربینت را بالاتر و قوی تر کن ببین چطور روند اقتصادی سرمایه داری جهانی عرصه و میدان عمل را بر افراد انسان ها و بر گروه های کوچک انسانها تنگ می کند، به طوری که یک انسان می بیند تکان نمی تواند بخورد و از هر طرف می نگرد چیزی نمی بیند، اما اجمالااحساس می کند حرکت هم نمی تواند بکند. این ناشی از چیست؟

آری ناشی از این است که وقتی در یک جامعه ای تقسیم امکانات اقتصادی عادلانه نباشد، و وقتی در جامعه ای آنها که بیشتر دارند دست بدست هم بدهند و یک قشر بسیار مرفه و بسیار برخوردار از مواهب زندگی به وجود بیاورند که سرشان در لاک یکدیگر باشد و کاری هم به کار آن توده وسیع پرجمعیتی که از این امکانات محروم است نداشته باشند، داد و ستدهایشان بین هم باشد، ازدواج هایشان بین هم باشد در آن طرف هم می بینید مردمی ناتوان و تهیدست، با حداقل امکانات یا زیر حداقل امکانات روز و شب را باید کاسه چه کنم جلویشان بگذارند و این کاسه چه کنمشان روز به روز پرتر و روح و قلبشان روز به روز از شادی ها و برخورداری های زندگی خالی تر و کیسه شان هم روز به روز خالی تر باشد، در یک چنین جامعه ای این فرد محروم، یا این بچه متولد شده در یک خانواده محروم، امکان واقعی تحرک، و شکوفائی و خودانگیختگی اش، مگر چقدر است؟ بسیار ناچیز. گاهی هم چیزی نزدیک به صفر.

بنابراین، به این آقای لیبرال گفته می شود این آزادی که تو می گویی چیز خوبی است اما برای تو؟ چون چیزی از آن گیر من نمی آید.

این جمله یک جمله ساده کوچکی نیست که ما از آن به آسانی بگذریم. ما می بینیم که آن آزادی فردی که لیبرالیسم روی آن تکیه می کند یک خط سیر دارد، به یک سو جلو می رود، و در این سو ما هر چه جلوتر می رویم، یک اقلیت مرفه برخوردار از بسیاری از آزادی ها را می یابیم شاداب، برخوردار و دارای امکانات فراوان برای اعمال آزادیشان و یک اکثریت را می بینیم رنجور، پژمرده، افسرده، و دارای امکانات بسیار ضعیف برای استفاده از آزادی و اعمال آزادی.

سوال از لیبرالیسم این است که آیا شما الان این اکثریتی را که در مشکلات طاقت فرسا غوطه ور شده، به راستی آزاد می یابید؟ آیا به راستی این اکثریت هم امکان اعمال این آزادی را به اندازه آن اقلیت برخوردار مرفه دارد؟ شما این آزادی را فقط برای پنج درصد جامعه چیز خوبی می دانید و برای آن نود و پنج درصد چیز خوبی نمی دانید؟ یا اگر خوب است برای همه خوب است؟

شما نمی خواهید «کادالفقران یکون کفرا» را بشنوید؟ شما نمی خواهید بدانید که گاهی فشار فقر و تنگدستی و ناداری بر انسان ها چنان عرصه را تنگ می کند که حتی از زبانش درمی آید می گوید خدایا آخر این چه جور خدائی کردن است؟ آیا مردم محروم از این جمله ها نمی گویند؟ نمی گویند خدایا این هم شد خدائی تا من بندگی ات را بکنم؟ چرا این را می گوید؟ فورا می گوئی: «آقا، معرفتش کم است. اگر آدم بامعرفتی بود این حرف را نمی زد. من هم قبول دارم معرفتش کم است ولی سوالم این است که، چرا معرفتش کم است؟ و سوالم این است که اگر معرفتش زیاد بود با این فقر تحمیلی ناشی از بی عدالتی های اجتماعی و اقتصادی می ساخت، و معرفتش بالامی رفت؟

یا همان طور که معرفتش بالامی رفت بر علیه این بی عدالتی ها و نابرابری های ظالمانه ضداسلام، که عرصه را بر او تنگ کرده می جنگید و مبارزه می کرد، و طوفنده و کوبنده علیه آن می شورید؟ ما پاسخ می خواهیم از لیبرالیسم. آیا کدام یک از این دو را برمی گزینید؟

خلاصه در یک کلام آزادی لیبرالیسم به شرایطی می تواند مورد قبول باشد که برای همه باشد و آزادی لیبرالیسم برای همه وقتی می تواند مورد قبول باشد که در چهارچوب قوانین اسلام و شریعت الهی باشد، چرا؟ برای اینکه ما حدودالله را می پذیریم، خواه از حکمت و فلسفه یک یک آنها آگاه شده باشیم و خواه آگاه نشده باشیم.

ما می گوییم این حدودالله باید بی چون و چرا رعایت شود جامعه اسلامی در برابر زیر پا گذاشتن یک یک، این حدود الله حساس است. دقت بفرمائید. حدود الهی بر ما تحمیل نیست، اینجا این نکته ظریف نهفته است. حدود الهی بر کسی تحمیل نمی شود. چرا؟ برای اینکه از دیدگاه اسلام، انسان دین را آزادانه و آگاهانه انتخاب می کند.

وقتی انسان دین را انتخاب می کند کسی بر او دین را تحمیل نمی کند، «لااکراه فی الدین قد تبین الرشد من الغی»(۱) «انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا»(۲) «و قل الحق من ربکم فمن شاء فلیومن و من شاء فلیکفر»(۳) این حق است که از جانب خدا آمده، هر کس می خواهد ایمان بیاورد می خواهد نیاورد. ایمان آوردن به اسلام الزامی و اجباری و اکراهی نیست. اما وقتی که اسلام را به عنوان دین قبول کردم دیگر بعد از آن نسبت به یک یک آورده های اسلام با تمام وجودم عشق می ورزم. دیگر اینطور نیست که گفته شود که آقا هم اسلام را قبول دارم و هم اگر بشود که آدم اسلام را قبول داشته باشد ولی این نماز صبح را آن هم صبحهای تابستان بلند نشود بخواند و یا ماه رمضان روزه تابستان را کارگر روزه نگیرد.

اگر گاه گاهی هم فیلمهای سکسی خواستند در سینما نشان بدهند دیگر مانع به وجود نیاورند. والااین چه جور آزادی است؟ چرا نمی گذارند انسان آزاد فیلمهای سکسی تباه کننده بیاورد؟ هر کس دلش می خواهد برود ببیند، آزاد است هم چنین فیلم سکسی بیاورند در سینما نمایش بدهند انسان هم آزاداست، می خواهد می رود، می خواهد نمی رود. این می شود آزادی یا داشتن استخرهای شنای مختلط برای زن و مرد این چیز خوبی است باشد حالااگر یک کسی مقدس است، دین دارد، خودش آنجا نرود. زنها و مردها با شیوه ها و لباس های نامطلوب و ناموزون در جامعه بیایند، به محل کارشان بروند عیبی ندارد، اگر یک زن خیلی متدین است خودش نرود اگر یک جوانی متدین است خودش چشمش را زیر بیندازد. اگر خانمها با هفت قلم آرایش و طنازی از این سو و آن سوی خیابان راه می روند آزادند این هم آزاد است، او هم آزاد است آن طور راه برود، این هم آزاد است نگاه نکند. بلی ما این جور آزادی را نفی می کنیم ما که با لفظ سر دعوا و جنگ نداریم.

ما می گوییم در کشورهای اروپایی که زادگاه لیبرالیسم است به هر گوشه ای از آن رفتیم این صحنه ها را دیدیم، حالااگر لیبرالیسم برای شما یک کلمه مقدس است می خواهی بگویی بالای چشمش هم ابرو نیست، خیلی خوب ابرو نباشد،اتفاقا اگر بالای چشم ابرو نباشد خیلی زشت تر است. ما اگر می گوییم که از حاکمیت و حکومت لیبرالها بر جمهوری اسلامی ایران احساس نگرانی می کنیم از باب این است که ما عینیت این حاکمیت را درزادگاه تفکر لیبرالیسمی دیده ایم یا برایمان نقل کرده اند و شنیده ایم.ما می بینیم آنجا راه به سوی تباهی انسان گشوده است، نه به سوی شکوفایی انسان. چرا؟ برای اینکه در یک محیط اجتماعی که دائما زیر فشار اشعه مرئی و نامرئی جاذبه های جنسی قرار دارد آزادی انسان دیگر معنی ندارد.

آقا… ما با اسم کاری نداریم. شما می خواهی اسم خودت را لیبرال بگذار، می خواهی غیرلیبرال بگذار. فقط از تو می خواهیم که در برابر محرمات الهی حساسیت داشته باشی.

خوب دقت کنید، کافی نیست که با سخن یا در نوشته بنویسیم و بگوییم که بله محرمات و قوانین اسلام را قبول داریم. این کافی نیست. ما این را در عمل می بینیم ما اگر دیدیم شما وقتی در یک اداره ای رئیس آن اداره هستی، اگر دیدیم در برابر تبعیض یا ظلم حساسی، اگر دیدیم در برابر فساد حساسی در برابر رشوه حساسی، در برابر فاصله زیاد حقوقها و درآمدها حساسی، در برابر کیفیت پوشش خانمهای کارمند حساسی،

در برابر روابط و طرز گفت و شنود آقایان و خانم های کارمند با یکدیگر حساسی و همه اینها را با حساسیت می کوشی به راه خدا و راه عفت و راه پاکدامنی و تقوی و عدالت و راستی و درستی بیاوری، بالای چشم، ما با اسم کاری نداریم. ما فقط این را می گوییم خوب دقت شود که در جامعه بشری یک مقدار قید و بند اجتماعی ضرورت دارد و این قید و بندها چند پشتوانه دارد:

– پشتوانه ایمان انسانها، البته این بهترین پشتوانه است. وجدان انسانها و ایمان انسانها منشا تعهد انسانها نسبت به اجرای احکام و قوانین مقررات این ایده آل است.

– قانون و اعمال قانون به وسیله دولت، و حکومت و نهادهای مسئول اجتماعی همراه با اعمال قدرت.

ما نمی توانیم فکر کنیم که همه براساس وجدانشان و ایمانشان همیشه قانون را رعایت می کنند. اگر کسانی پیدا شدند که از قانون تخلف می کنند باید با قدرت جلوی آنها را گرفت. البته، اعمال این قدرت بر طبق تعالیم اسلام باید صرفا به وسیله حکومت باشد. برادران و خواهران یک بهانه ای گه گاهی دوستان و شیفتگان انقلاب و اسلام به دست منتقدان می دهند این است که کاری را که باید دولت و نهادهای قانونی و مسئول بکنند، غیر مسئول ها می کنند. آن وقت می گویند بلی آزادی وجود ندارد. بگذارید این آزادی های نامشروع را نهادهای مسئول مهار کند. در احکام امر به معروف و نهی از منکر در کتاب های فقهی شما خوانده اید که امر به معروف و نهی از منکر مراحلی دارد.

یک مرحله اینکه در قلبت عاشق معروف باشی و مخالف و دشمن منکر.

مرحله دوم اینکه در سیما و چهره ات وقتی با معروف برخورد می کنی چهره ات بشاش باشد و با چهره بشاش استقبال کنی، وقتی که به منکر برخورد می کنی چهره ات گرفته باشد.

مرحله سوم اینکه با زبانت وقتی به معروف و خوبی برخورد می کنی تشویق کنی، آفرین بگویی، وقتی به زشتی برخورد می کنی بگویی بدکاری است، نکوهش کنی، مذمت کنی، انتقاد کنی.

مرحله چهارم اینکه یک مقدار هم اقدام کنی این آقا می خواهد کار بدی انجام بدهد بگویید برادر آهسته چه خبرت است؟ چه کار داری می کنی؟ این هم عیبی ندارد.

مرحله پنجم اینکه اگر اجرای عدل و معروف و جلوگیری از ظلم و منکر و باطل احتیاج به اعمال قهر و قوه داشته باشد آنجا که امر به معروف و نهی از منکر احتیاج به اعمال قوه قهریه دارد این صرفا از وظایف نهادهای مسئول است. افراد و گروه ها وقتی کار به اینجا می کشد دخالت غیرمسئولانه نکنند، که وقتی دشمن می گوید، ما آنارشیسم داریم، و این انضباط و نظم اسلامی نیست، حرف هم حرف حسابی است.

برادران و خواهران، همچنان آگاهانه، پرشور و پربینش، با تمام وجود حافظ حدود الله باشید همچنان امر به معروف و نهی از منکر و حمایت از حق و عدل، و مبارزه با فساد و ظلم و باطل را شعار و شیوه خودمان قرار بدهیم. اما تعالیم عزیز و عظیم اسلام را در این رابطه نصب العین فرا روی خودمان داشته باشیم تا دیگران فرصت و مجال گفتن و نوشتن چیزهایی که متناسب با چهره تابناک انقلاب اسلامی ما هست نداشته باشند. سخن را با یک جمع بندی نهائی پایان دهم.

۱- اسلام آزادی انسان را به عنوان نقطه قوت آفرینش انسان می شناسد و انسان گوهر تابناک هستی است، بدان جهت که آزاد و آگاه آفریده شده است.

۲- اسلام برای انسان آزاد و آگاه، زمینه و توان شکوفائی و خودانگیختگی و پیدا کردن راه را به حد فراوان قائل است و انسان را دعوت می کند تا نخست در پرتو نور فروزان پیامبر باطن، یعنی عقل و خرد، حرکت کند و عقل و خرد، راهبر انسان است.

۳- ولی انسان به کمک همین اندیشه تحلیل گر و خرد روشن گر، یک سرچشمه بزرگ، و رفیع، منیع، پرارج آگاهی دیگر یعنی وحی خدا و نبوت و کتاب الله و سنت پیغمبران را می شناسد و می یابد و از آن پس دیگر انسان تنها انسان عقل نیست که انسان وحی نیز هست و از آن پس دیگر با دو بال نیرومند عقل و وحی پرواز می کند و دیگر یک پرنده تک بال نیست.

۴- وقتی انسان به این مرحله رسید قانون زندگی را صرفا به کمک عقل تنظیم نمی کند. عقل در تنظیم قانون در حد خودش دخالت می کند، اما وحی بعنوان زیربنای همه محاسبات و بررسی های عقلی همواره تکیه گاه انسان است. لذا در یک نظام اسلامی همه قوانین و مقررات ناشی می شوند از زیربنای وحی با محاسبه و تنظیم و تفصیل عقل.

۵- اسلام، انسان را موجود آزاد می داند و حتی به این موجود آزاد نهیب می زند که در هر شرایط اجتماعی هستی نایست، نمیر، یا بمیران یا لااقل هجرت کن، به هر حال تسلیم محیط فساد نشو. بنابراین برای انسان در برابر فشارهای محیط، آزادی قائل است. اما اسلام روی نقش کند کننده محیط فاسد، و نقش کند کننده فساد و ظلم حاکم بر محیط که حرکت انسان آزاد را کند می کند، حساسیت دارد و نمی تواند در برابر نقش کند کننده ظلم و فساد ساکت و بی تفاوت بماند.

۶- نتیجه اینکه در اسلام آزادی های فردی، محدودیتهای اجتماعی نیز دارد. انسان آزاد است اما در چهارچوب حدود الله و در چهارچوب قوانین الهی.

۷- در جمهوری اسلامی با کمک قانون و با اعمال قوه قهریه جلوی بسیاری از فسادها، ظلمها، ستمها، تجاوزها گرفته می شود و جلوگیری از ظلم و فساد و تباهی یکسره و به صورت صددرصد، به وجدان و ایمان واگذار نمی شود.

در عین حال محور چرخش نظام در جمهوری اسلامی در درجه اول ایمان و وجدان دینی و انسانی است و در نظام مقتدر حکومتی، نه بالعکس.

۹- انسان مسلمان و دست پرورده اسلام در برابر همه جلوه های ظلم و فساد حساس است و هرگز بی تفاوت و خونسرد نیست. ما جامعه انسانهای با ایمان مجاهد پیکارگر حساس، لازم داریم.

۱۰- شناسائی حدود الله و احکام خدا مسئولیت خطیری است که در نظام اسلامی برعهده مرجع تقلید فقیه، شجاع عادل آگاه به زمان گذارده شده است، نه اینکه هر کسی بخواهد بگوید به نظر من اسلام این است یا آن، هر کسی در اظهارنظرش آزاد است اما نظر کسی در جامعه اسلامی و نظام اسلامی به عنوان نظر شاخص و نظر تعیین کننده و تشخیص جهت دهنده می شود که فقیه و مجتهد، عادل، با تقوی، شجاع و صریح و آگاه به زمان باشد. بنابراین در شناخت حدود الله جامعه اسلامی ما تابع مرجعیت تقلید آگاه رهبری است، نه تابع هیچ فرد و یا گروه دیگر.

به این ترتیب جامعه اسلامی ما جامعه ای ست با این خط روشن. حالامی خواهی اسمش را لیبرال بگذار، می خواهی نگذار که ما را با اسم کاری نیست. آنچه برای ما مهم است مسمی است، آنچه مهم است برای ما، آن معنائی است که از این اسم می فهمیم. برادرها و خواهرها درهمه زمینه ها به یاری خداوند متعال در حدود فرصتی که داریم باید دور هم جمع بشویم محتوای اسلام و مسمی و ذات و هویت اسلام و معارف اسلامی را براساس محکم و روشن و صریح و قاطع با یکدیگر در میان بگذاریم. مبادا خدای ناکرده جنگ ما با هویت و عینیت باطل، تبدیل شود به رزم ما بر ضد اسامی. اسامی نقشی ندارند. ما خود را از قید این اسمها آزاد می کنیم و در پی مسمی و در پی هویت و در پی حفظ کامل هویت و محتوای اصیل غیرالتقاطی اسلامی انقلابمان هستیم.

والسلام

۱- سوره بقره آیه ۲۵۶

۲- سوره انسان آیه ۳

۳- سوره کهف آیه ۲۹